العقل الفقهي بین الإطلاق والتاریخیة (نقد قاعدة الاشتراک)

التعریف بالکتاب:
تعتبر مسالة تاريخية منظومة المعارف الدينية من أهمّ مفاتيح عملية الاستباط، إن لم نقل هي أهمّها على الإطلاق؛ لما لها من آثار في مختلف المجالات المعرفية، من فقهية وعقدية وأخلاقية وتفسيرية وغيرها؛ لأنها تبتني على منهج يختلف عن المنهج الذي يبتني عليه المشهور في عدم التاريخية.
والمقصود بالتاريخية الظروف الفكرية والثقافية والاجتماعية والاقتصادية والسياسية والعادات والتقاليد التي تحيط بالنص.
فالتاريخية إذن: اصطلاح تطلقه الكتابات الحديثة على نظرية الزمان والمكان القائلة: إن الأحكام ومتعلقاتها ، والموضوعات ومصاديقها ، في كثير من المعارف الواردة في النصوص الدينية، خاضعة للظروف المحيطة بها.
وأما المراد من قاعدة الإشتراك التي جاءت في عنوان هذه الدراسة فهو أن مشهور علماء الإمامية ذهبوا إلى أنه اذا ثبت حكم شرعي لمكلف، سواء كان مخاطباً به أم لا، وسواء كان بدليل لفظي فيه اطلاق، أم بدليل لبّي كالاجماع الذي لا اطلاق له، فهو شامل لجميع المكلفين حتى مع اختلاف الظروف والشروط المؤدية الى تبّدل الموضوع.
وبما ذكرنا اتّضح وجه العلاقة بين مسألة التاريخية وقاعدة الاشتراك، فالقاعدة المذكورة تمثّل الإتجاه المقابل للتاريخية.
وقد حاولت في هذه الدراسة تقديم قراءة اخرى للنصوص الدينية، من خلال آليات جديدة لتطوير العملية الإجتهادية، يمكن تلخيثها في الاصول التالية:
الاصل الاول: ضرورة التمييز بين القاعدة وتطبيقاتها
الأصل الثاني: نقد القراءة الرسمية للنصوص
الأصل الثالث: تعدّد الفهم والقراءة
______________________________
معرفی فارسی کتاب:
تاریخ‌مندیِ گزاره‌هایِ فقهی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که ذهنِ فقیهان را به‌خود مشغول داشته است.
تاریخ‌مندی چه نقشی در فرایند اجتهاد دارد؟
فقیهان چگونه گزاره‌های تاریخی را تشخیص می‌دهند؟
آیا گزاره‌های فقهی مطلق اند؟
گزاره‌های تاریخی در فقه با چه روشی به‌تور می‌افتند؟
علامه حیدری در این کتاب، مفهومِ تاریخی‌بودن را با ارجاع به ظروف فکری، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و عادت‌ها و تقلیدهایی که بین مردم عصر نزول رواج داشته است، تبیین می‌کند و نتیجه می‌گیرد بسیاری از احکام و موضوعات فقهی تاریخ‌منداند‌. ایشان با ذکر این مقدمات، قاعده‌ی اشتراک را که به‌عنوان یکی از قواعد مشهور نزدِ عموم فقیهان به‌رسمیت شناخته شده است، به‌چالش می‌کشد و این ادعا را که احکام فقهی شاملِ همه‌‌ی مکلفان می‌شود، نقد می‌کند.
با پذیرش نقدهای علامه حیدری، تحولی در فرایندِ اجتهاد پدید می‌آید. علامه حیدری به‌عنوان یک مرجعِ آشنا به زمان، از تاریخ‌مندیِ گزاره‌های فقهی تبیینی دقیق به‌دست می‌دهند و اسلام‌شناسان را به ضرورت اتخاذِ نگاه و منهج تاریخی واقف می‌سازند.